Η Κάσος βρίσκεται στα νοτιοανατολικά του Αιγαίου Πελάγους και έχει έκταση 66,4 τ.χλμ., με επίμηκες και ρομβοειδές σχήμα. Ανήκει διοικητικά στην Περιφερειακή Ενότητα Καρπάθου-Κάσου (Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου) και αποτελεί αυτοτελή δήμο που περιλαμβάνει το νησί και τις γύρω του νησίδες.
Είναι το νοτιότερο νησί του συμπλέγματος των Δωδεκανήσων, ανάμεσα στην Κρήτη και την Κάρπαθο. Στα βόρεια βρέχεται από το Αιγαίο Πέλαγος και στα νότια από το Λιβυκό.
Η Κάσος χαρακτηρίζεται από το ορεινό τοπίο και το βραχώδες ανάγλυφο, με πολλά βουνά και μικρές κοιλάδες και λίγες καλλιεργήσιμες εκτάσεις ελιάς. Υψηλότερες κορυφές του νησιού είναι ο Πρίωνας (601 μ.), ο Περίολας (504 μ.) και ο Κόρακας (494 μ.).
Το μήκος της ακτογραμμής της φτάνει τα 60 χιλιόμετρα, αλλά μεγάλο τμήμα των ακτών της είναι απόκρημνο και βραχώδες και δεν είναι προσβάσιμο από τη στεριά.
Τα μικροσκοπικά νησιά και οι ακατοίκητες βραχονησίδες που περιτριγυρίζουν την Κάσο είναι 14: τα Αρμάθια, η Αστακίδα, το Αστακιδόπουλο, τα Διβούνια (ή Ουνιανήσια), η Καροφύλλα, τα Κούρικα, η Λίτρα, η Μακρά (ή Μακρονήσι), η Πλάτη, τα Ποντικονήσια, το Ποριονήσι (ή Περιενήσι), η Στρογγυλή, ο Φωκάς, η Χαμηλή.
Τα νησιά Καροφύλλα, Μακρά, Ποριονήσι, Αρμάθια, Ποντικονήσια και Λύτρα δημιουργούν μαζί με την Κάσο μια λιμνοθάλασσα με αμμώδη βυθό, γεμάτη υφάλους και πλούσια αλιεύματα.
Το νησί συνδέεται ακτοπλοϊκώς με το λιμάνι του Πειραιά και της Σητείας στην Κρήτη και αεροπορικώς με την Αθήνα μέσω Καρπάθου, Ηρακλείου και Ρόδου.
Το λιμάνι της Κάσου βρίσκεται στο Φρυ που είναι η πρωτεύουσα, ενώ το αεροδρόμιο βρίσκεται 1 περίπου χιλιόμετρο δυτικά του. Δεν υπάρχει οδική συγκοινωνία μεταξύ αεροδρομίου και των χωριών του νησιού, με συνέπεια οι μετακινήσεις των επιβατών να εξυπηρετούνται μόνο με ταξί.
Η Κάσος έχει 40 περίπου χιλιόμετρα ασφαλτοστρωμένων δρόμων, οι οποίοι συνδέουν όλα τα χωριά, ενώ υπάρχουν και αρκετοί χωματόδρομοι που οδηγούν σε σημαντικές τοποθεσίες του νησιού. Το μέγιστο μήκος από τη μια άκρη της Κάσου στην άλλη αγγίζει τα 18 χιλιόμετρα.
Οι 900 περίπου μόνιμοι κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία, το ψάρεμα και λιγότερο με τη γεωργία.
Η Κάσος έχει μεγάλη εκτροφή αιγοπροβάτων, μεγάλη παραγωγή τυροκομικών προϊόντων, παράγει ελαιόλαδο και έχει πολύ φρέσκο ψάρι.
Οι ξενιτεμένοι γηγενείς 1ης, 2ης και 3ης γενιάς που αναζήτησαν την τύχη τους στο εξωτερικό, τις ΗΠΑ, την Αυστραλία, την Αίγυπτο και αλλού, αποτελούν την πλειοψηφία των επισκεπτών του νησιού που επιστρέφουν κάθε καλοκαίρι.
Πολλοί Κασιώτες έφυγαν τη δεκαετία του 1850 ως μετανάστες και δούλεψαν στις εργασίες διάνοιξης της διώρυγας του Σουέζ, της μεγαλύτερης διώρυγας του κόσμου με συνολικό μήκος 1.933 χιλιομέτρων που ενώνει τη Μεσόγειο με την Ερυθρά θάλασσα. Οι υπεύθυνοι του έργου τους προσέφεραν «4 έως 5 τάληρα πλέον των όσων εν τοις πλοίοις εκέρδιζαν». Ο πρώτος πλοηγός που διέπλευσε τη διώρυγα ήταν Κασιώτης ναυτικός. Στο Πορτ Σάιντ, στο Σουέζ και στην Ισμαηλία (Timsah), στις πόλεις που βρίσκονται δίπλα στη διώρυγα, δημιουργήθηκαν κασιώτικες παροικίες με έντονη οικονομική και πολιτιστική παρουσία στην Αίγυπτο τον 20ό αιώνα.
Το νησί εκπέμπει στην αύρα του ότι δεν έχει ανάγκη τους τουρίστες, αλλά είναι ιδιαίτερα φιλόξενο και αποζητά τους αυθεντικούς ταξιδιώτες. Γενικά απευθύνεται στους λάτρεις της αυθεντικότητας του παρελθόντος και σε όσους αναζητούν χαλαρούς ρυθμούς και το «αγνό» lifestyle στις διακοπές, ανέγγιχτο από τον μαζικό τουρισμό και ακατέργαστο από τους εκμοντερνισμούς που επιτάσσει η εποχή.
Η Κάσος ενδείκνυται και για περιπατητές, αφού υπάρχουν πολλά μονοπάτια για περπάτημα και όμορφες διαδρομές ανάμεσα σε βουνά ή άλλες που οδηγούν σε ερημικές και δυσπρόσιτες παραλίες.
Αν και από μακριά το νησί δείχνει άγριο και αφιλόξενο, εντούτοις σε κερδίζει από τη πρώτη στιγμή με τους φιλόξενους ανθρώπους και τις αυτοσχέδιες μαντινάδες τους, τη στιβαρή παράδοση με τα πανηγύρια, το εξαιρετικό φαγητό και τις ασυνήθιστες παραλίες της.
"Song Title" - Το Παθος. Παραδοσιακο της Κασου
Η Κάσος είναι ένα απομονωμένο νησί της άγονης γραμμής, με πλούσιο ναυτικό παρελθόν, κουζίνα με πολυεθνικές επιρροές και αρχοντιά που αποτυπώνεται στα σπίτια που έχτισαν οι καπετάνιοι και οι ναυτικοί της...
Ο κασιώτικος εμπορικός στόλος ήταν ένας από τους σημαντικότερους σε όλη τη Μεσόγειο από το 18ο έως και τις αρχές του 20ού αιώνα. Εκτός από τους ναυτικούς και τους καπετάνιους που δάμαζαν τα κύματα μεταφέροντας εμπορεύματα στα πέρατα του κόσμου, οι ντόπιοι ήταν και εξαίρετοι ναυπηγοί που κατασκεύαζαν στους 2 ταρσανάδες τα περίφημα κασιώτικα ιστιοφόρα. Μάλιστα, για κάποιο περίοδο στο νησί λειτουργούσε και ιδιωτική σχολή εμποροπλοιάρχων.
Η τεράστια ναυτική ιστορία της Κάσου επιβιώνει μέχρι σήμερα και αντανακλάται μέσα από τον μεγάλο αριθμό εμπορικών πλοίων που κατέχουν ακόμα αρκετοί Κασιώτες εφοπλιστές.
Οι Κασιώτες που γίνονταν ναυτικοί,
επέστρεφαν στον τόπο τους και έχοντας κάνει περιουσίες λόγω των ταξιδιών στις θάλασσες του κόσμου, έφτιαχναν όμορφα και επιβλητικά διώροφα οικοδομήματα που έχτιζαν μάστορες από την γειτονική Κάρπαθο.
Αρχιτεκτονικά αξιόλογα θεωρούνται το παραδοσιακό «Σπίτι της Μπουρέκας» στην Αγία Μαρίνα, το «Κονάκι» στο Φρύ, το σπίτι Παπαδάκη, Πελαγίας και Φονάρη στο Αρβανιτοχώρι.
Τα παραδοσιακά σπίτια έχουν μπαλκόνια στολισμένα με δωδεκανησιακά περίτεχνα τσιμεντένια κάγκελα και στο εσωτερικό του είναι πλούσια εξοπλισμένα με έπιπλα, διακοσμητικά από όλο τον κόσμο και πορσελάνες, καθρέπτες λάμπες άλλης εποχής και εντυπωσιακά υφαντά.
Εκτός από τα αρχοντόσπιτα, άλλα χαρακτηριστικά οικοδομήματα της Κάσου είναι τα μιτάτα που συναντώνται και αλλού, τα αυτοσχέδια θολωτά κτίσματα ξερολιθιάς που χρησιμοποιούνται ως προσωρινές κατοικίες για τους βοσκούς και παλιότερα χρησιμοποιούνταν και ως τυροκομείο.
Η Κάσος έχει συνολικά 5 οικισμούς, το Φρυ που είναι και η πρωτεύουσα, την Αγία Μαρίνα, το Πόλι, την Παναγία και το Αρβανιτοχώρι, με κύρια χαρακτηριστικά τα αρχοντικά των ναυτικών, τα λευκά σπιτάκια με τις περιποιημένες αυλές και τα πλακόστρωτα σοκάκια.
Η Κάσος διαθέτει συνολικά 102 ναούς και ξωκλήσια, με κάποια εξ αυτών να προσφέρουν μαγευτική θέα στη θάλασσα, μαρτυρώντας ταυτόχρονα την ανάγκη των ναυτικών και των συγγενών τους για επίκληση του Θεού για να τους φυλάει στα ταξίδια. Πολλές εκκλησίες έχουν οικοδομηθεί στα ερείπια παλαιοχριστιανικών ναών και σε πολλές περιπτώσεις με υλικά που προϋπήρχαν σε αυτούς. Αξιοσημείωτο είναι ότι κάποια μοναστήρια προσφέρουν δωρεάν φιλοξενία στους επισκέπτες, όπως ο Άγιος Γεώργιος στις Χαδιές ή ο Άγιος Μάμας.
Ο Άγιος Σπυρίδωνας στο Φρυ με τους 4 ημικυλινδρικούς θόλους και το ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1866, είναι ο πολιούχος του νησιού. Στον Εμπορειό είναι χτισμένη η εκκλησία της Παναγίας (Γέννηση της Θεοτόκου) στα ερείπια παλαιοχριστιανικού ναού, από τον οποίο σώζονται κάποιοι στύλοι και το βαπτιστήριο. Στην Αγία Μαρίνα βρίσκεται η εκκλησία του Χριστού, ο ναός του Σταυρού με το μαρμάρινο τέμπλο, και η μεγάλη εκκλησία της Αγίας Μαρίνας του 1862. Στο Πόλι εντοπίζεται η βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Ονουφρίου (12ος αιώνας) και στο Αρβανιτοχώρι συναντάται ο ναός του Αγίου Δημητρίου του 1864 με το πανύψηλο καμπαναριό, ενώ 4 περίπου χιλιόμετρα έξω από αυτό, η Παναγία η Ποταμίτισσα που βρίσκεται μέσα σε σπήλαιο πάνω σε βουνό και γιορτάζει στα Εισόδια της Θεοτόκου (21 Νοεμβρίου). Στο χωριό Παναγία εντοπίζονται η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου του 1896 με το εντυπωσιακό ξυλόγλυπτο τέμπλο, το βοτσαλωτό δάπεδο και τη μαρμάρινη λάρνακα της οσίας Κασσιανής, η Παναγιά του Γιώργη του 1770 που είναι αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου και οι περίφημες 6 εκκλησιές που χτίστηκαν για να διώξουν τις 6 νεράιδες. Ο γαλανόλευκος Άγιος Γεώργιος Χαδιών με τις αξιόλογες τοιχογραφίες, το ξυλόγλυπτο τέμπλο, τη θαυματουργή εικόνα του Αγίου και τα κελιά για φιλοξενία των επισκεπτών, η Αγία Κυριακή με την εκπληκτική θέα στις βόρειες ακτές της Κάσου και στα νησιά Αρμάθια και Μακρά, και ο Άγιος Μάμας με θέα στο Λιβυκό πέλαγος, είναι 3 ναοί έξω και μακριά από τα χωριά. Η Παναγία του Ελλέρου, στην περιοχή της Ελλέρου-Αγίας Μαρίνας και νοτιοδυτικά του Φρυ που γιορτάζει το Γενέθλιο της Θεοτόκου, βρίσκεται ανάμεσα σε πολλά μιτάτα εξ ου και είναι η αγαπημένη των κτηνοτρόφων και το παραλιακό ξωκλήσι του Αγίου Κωνσταντίνου που βρίσκεται στο δρόμο προς τον Αντιπέρατο, είναι δημοφιλές σημείο για αστροπαρατήρηση μακριά από τα φώτα των χωριών του νησιού. Ο Άγιος Γεώργιος της Βρύσης, λίγο έξω από το Φρυ, έχει μια πηγή με το μοναδικό τρεχούμενο νερό σε όλο το νησί.
Το νησί έχει 20-25 παραλίες, εκ των οποίων οι 16 είναι προσβάσιμες με τα πόδια ή το αυτοκίνητο: ο Εμπορειός, η Βλιχά, η Κοφτερή, η «Blue lagoon», το Κατάρτι, η Αμμούα, οι 5 παραλίες Αντιπεράτου, η Τριτά (ή αλλιώς και Τρυπητή), Αυλάκι, Χοχλακιά, η Χέλατρος, ο Φραμός.
Η παράδοση στην Κάσο συνδέεται με τα περίφημα πανηγύρια, τη μουσική, τους χορούς, τις μαντινάδες, την αρχιτεκτονική των σπιτιών, τη μαγειρική ή με γιορτές όπως η επέτειος του Ολοκαυτώματος.
Τα πανηγύρια της Κάσου είναι η επιτομή της τοπικής παράδοσης και η σπουδαιότερη διαχρονικά μορφή διασκέδασης για τους ντόπιους. Πραγματοποιούνται κάθε εποχή του χρόνου σε διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις και στις μεγάλες θρησκευτικές γιορτές, συγκεντρώνοντας όλους τους κατοίκους και τους επισκέπτες του νησιού.
Το χαρακτηριστικό πιάτο των πανηγυριών της Κάσου αποτελείται από τα περίφημα ντολμαδάκια, το κασιώτικο πιλάφι, τις τηγανητές πατάτες και το κρέας.
Το γλέντι στην Κάσο δε στήνεται μόνο στα καθιερωμένα πανηγύρια, αλλά μπορεί να είναι αυτοσχέδιο και να στηθεί αυθόρμητα ένα βράδυ σε κάποιο καφενείο του νησιού.
Στις ευχάριστες κοινωνικές εκδηλώσεις του νησιού, σε κάθε γάμο και βάφτιση ενός ντόπιου ή τις γιορτές των αγίων, όλοι οι κάτοικοι είναι καλεσμένοι και συμμετέχουν στο μεγάλο γλέντι που στήνεται για την περίσταση.
Στην Κάσο υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια το έθιμο του αποχαιρετισμού των καλοκαιρινών επισκεπτών με λύρες, λαούτα, σούστα και μαντινάδες. Το γλέντι που στήνεται από τους ντόπιους με χορούς και αποχαιρετιστήριους στίχους στην προβλήτα του λιμανιού την ώρα που δένει το πλοίο, δεν αφήνει ασυγκίνητους τους τουρίστες, που πολλές φορές βάζουν τα κλάματα.
Στο νησί υπάρχουν 2 νηπιαγωγεία, ένα δημοτικό και ένα γυμνάσιο-λύκειο, αστυνομικό τμήμα και κέντρο υγείας. Σε έκτακτα περιστατικά, γίνεται αεροδιακομιδή από τη Ρόδο με ελικόπτερα του στρατού και από εκεί σε Ηράκλειο ή Ελευσίνα. Σε κάποια περιστατικά πιο «ελαφριάς» μορφής, το τοπικό καραβάκι μεταφέρει ασθενείς στην Κάρπαθο.
Η Κάσος και τα 14 μικρότερα νησάκια γύρω της μαζί με τη θαλάσσια περιοχή, είναι περιοχές ενταγμένες στο Δίκτυο Natura 2000. Εδώ συναντώνται σπάνια αρπακτικά, αφού αποτελεί έναν πρώτο σταθμό των μεταναστευτικών πουλιών της Αφρικής.
Οι δυτικές άκρες της Κάσου και τα γύρω μικρά νησιά, είναι ιδιαίτερα σημαντικός βιότοπος για τη μεσογειακή φώκια monachus monachus.
Στο νησί ζει επίσης το σπάνιο είδος σαλαμάνδρας Mertensiella luschani helverseni, γνωστή στους ντόπιους ως κοχυλίνα, η οποία συναντάται μόνο στο σύμπλεγμα Καρπάθου-Κάσου, στο Καστελλόριζο και στη νοτιοδυτική Μικρά Ασία.
Επίσης, το νησί παρουσιάζει μεγάλο πλήθος ερπετών και εντόμων, μεγάλη ποικιλία από ψάρια, ενώ από τα πτηνά ένα είδος που συναντάται σε μεγάλους αριθμούς είναι ο αρτέμης (calonectris diomedea). Άλλα πουλιά που ενδιαιτούν στην Κάσο είναι ο πετρίλος (hydrobates pelagicus), ο σπιζαετός (hieraaetus fasciatus), ο μαυροπετρίτης (falco eleonorae), ο πετρίτης (falco peregrinus), ο θαλασσοκόρακας (phalacrocorax aristotelis desmarestii), ο μικροτσικνιάς (ixobrychus minutus), ο αιγαιόγλαρος (larus audouinii), η χαλκκουρούνα (coracias garrulus) και η κοκκινοκαλιακούδα (phyrrocorx phyrrocorax).
Αν και γενικά η Κάσος έχει πληγεί από την υπερβόσκηση, υπάρχουν σημαντικά στοιχεία χλωρίδας, όπως το βρώσιμο ροΐκιο (αγριόχορτο που μοιάζει με ραδίκι), η ρίγανη, το αρωματικό κεφαλωτό θυμάρι (coridothymus capitatus), η ανοιξιάτικη δρακοντιά (arum maculatum), το Σαρκοποτήριο ή πιο γνωστό ως αφάνα (Sarcopoterium spinosum) και το απειλούμενο ενδημικό silene holzmannii. Στο νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού υπάρχει μικρή έκταση με κέδρους Juniperus phoenicea.
Η Κάσος, πήρε το όνομά της από τη φοινικική λέξη «κάς» (αφού ως πρώτοι κάτοικοι του νησιού αναφέρονται οι Φοίνικες) που σημαίνει αφρός, παραπέμποντας στο πιο τρικυμιώδες σημείο στις ελληνικές θάλασσες που είναι μεταξύ Κάσου και Καρπάθου.
Άλλες αρχαίες ονομασίες που της έχουν αποδοθεί είναι Άμφη (Στέφανος ο Βυζάντιος τον 6ο αιώνα μ.Χ. μάλλον επειδή από τον βορρά φαίνεται ότι είναι κομμένη στα δύο), Αστράβη (Στράβων τον 1ο αιώνα μ.Χ. λόγω της ομοιότητας του αναγλύφου της με σαμάρι), και Άχνη δηλαδή αφρός (Πλίνιος τον 1ο αιώνα μ.Χ. επειδή ραντίζεται διαρκώς από τους αφρούς των κυμάτων).
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, η Κάσος πήρε το όνομά της από τον Κάσο, που ήταν πατέρας του Κλεόχου και γιος του Ίναχου βασιλιά του Άργους.
Το τοπωνύμιο Άργος που αναφέρεται σε μια εύφορη κοιλάδα της Κάσου, παραπέμπει στην εγκατάσταση στο νησί Αχαιών και Δωριέων.
Αρκετά τοπωνύμια υπάρχουν σήμερα και παραπέμπουν στο Ολοκαύτωμα της Κάσου από τους Τούρκους, όπως η τοποθεσία «του Τούρκου η Κοιμητά». κοντά στον Άγιο Μάμα όπου θάφτηκαν πολλοί Τουρκαλβανοί που έπεσαν στο Ολοκαύτωμα, το «Τουρκοσκάλωμα» στα νότια, όπου οι Τούρκοι «σκάλωσαν» και δε μπορούσαν να ανέβουν τους απότομους γκρεμούς και άλλα.
Αξιοπερίεργα:
Η πτήση Κάσου-Καρπάθου ήταν μέχρι το 2008 η πτήση με τη μικρότερη διάρκεια στον κόσμο, κατέχοντας και τη σχετική πρωτιά στο βιβλίο των ρεκόρ Γκίνες. Τα δύο ελληνικά νησιά απέχουν μεταξύ τους 19,3 χιλιόμετρα και η διάρκεια πτήσης είναι στα 5 λεπτά. Το ρεκόρ αυτό καταρρίφθηκε αρχικά από την πτήση Westray-Papa Westray στη Σκωτία και στη συνέχεια από την πτήση Caye Chapel-Caye Caulker στην Καραϊβική.
Το 2003 η Κάσος φιλοξένησε το 2ο Παγκόσμιο πρωτάθλημα ψαροντούφεκου.
Τη δεκαετία του 1970, οι κάτοικοι της Κάσου -σε απάντηση της ελληνικής κυβέρνησης που ξεκαθάριζε ότι το νησί δεν έχει νερό- έλυσαν μόνοι τους το πρόβλημα υδροδότησης με τη βοήθεια του Γάλλου υδρολόγου Πιερ Μουτέν. Ο Μουτέν, αφού προσκλήθηκε από τους ντόπιους, εκπόνησε μια ολοκληρωμένη μελέτη πάνω στις υδρολογικές δυνατότητες της Κάσου, βρήκε πόσιμο νερό και τη δεκαετία του 1980 ξεκίνησαν οι γεωτρήσεις. Μέχρι σήμερα, οι γεωτρήσεις αυτές αποφέρουν 500-550 m³ την ημέρα.
Εσύ το ήξερες;
Η Κάσος είναι το μοναδικό νησί στα Δωδεκάνησα στο οποίο υπάρχει η προτομή του Ελευθερίου Βενιζέλου και μάλιστα, σε μια απομακρυσμένη παραλία στην ακατοίκητη πλευρά του νησιού. Η παραλία Χέλατρος ήταν το τελευταίο μέρος της Ελλάδας που πάτησε ο εθνάρχης από την Κρήτη πριν φύγει για το Παρίσι το 1935, μετά την απόπειρα πραξικοπήματος εις βάρος του.
Ετήσιες δράσεις/events στην Κάσο
Από την Κάσο κατάγεται ο παγκοσμίου φήμης τενόρος Μάριος Φραγκούλης και μάλιστα, κάθε Αύγουστο τιμάει το νησί και τους επισκέπτες του τραγουδώντας αφιλοκερδώς σε μια φαντασμαγορική συναυλία στο γραφικό λιμανάκι της Μπούκας.
Στην Κάσο κάθε χρόνο πραγματοποιείται το τουρνουά beach volley "Mike Mastrandreas Cup", ως φόρος τιμής στον Μιχάλη Μαστρανδρέα ο οποίος διετέλεσε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Συνομοσπονδίας Πετοσφαίρισης (ΕΟΠΕ) και αντιπρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Πετοσφαίρισης.
