Κύπρος: Στην Πράσινη Γραμμή
“Κύπρος. Το 3ο μεγαλύτερο νησί στη Μεσόγειο (μετά τη Σικελία και τη Σαρδηνία) και το νοτιοανατολικό άκρο της Ευρώπης πριν τη Μέση Ανατολή. Με ταραχώδη ιστορία, τεράστιο φυσικό πλούτο και σε κομβικό γεωπολιτικά σημείο στο σταυροδρόμι 3 ηπείρων, η Κύπρος σήμερα είναι μια πολυπολιτισμική χώρα με 1.000.000 περίπου γηγενείς και ξένους μόνιμους κατοίκους που έχουν εγκατασταθεί εδώ, απολαμβάνοντας τα “μακρόσυρτα” καλοκαίρια και τα 400 περίπου χλμ ακτογραμμής, το ευνοϊκό επιχειρηματικό κλίμα με τη χαμηλή φορολογία και την υψηλή ποιότητα ζωής με τη σχεδόν μηδενική εγκληματικότητα. ”
Η Μεγαλόνησος όμως δεν είναι μόνο αυτά. Είναι και σύνορα με απαγορεύσεις και οδοφράγματα, σημεία ελέγχου με 24ωρες σκοπιές, συρματοπλέγματα σε απόμερα στενά και στρατιωτικά φυλάκια, βαμμένα γαλανόλευκα βαρέλια και κόκκινες σημαίες με την ημισέλινο, εγκαταλελειμμένα χωριά με χαλάσματα, ερειπωμένα σπίτια και αρχοντικά, όλα να υποδεικνύουν το ταραγμένο παρελθόν του τόπου. Μπορεί σήμερα να είναι κατεχόμενη η βορειοανατολική πλευρά του νησιού και κυρίως η επαρχία Αμμοχώστου με το 75% του εδάφους της να είναι υπό καθεστώς τουρκικής κατοχής, αλλά ακόμα και στα ελεύθερα εδάφη, είναι εμφανή τα απομεινάρια της σκληρής πραγματικότητας που αιματοκύλισαν τη γη της Κύπρου.
Το σημείο διέλευσης για τους πεζούς από και προς τα κατεχόμενα στο τέρμα της οδού Λήδρας.
Βαρέλια ντυμένα με συρματοπλέγματα σε απόμερα στενά με ετοιμόρροπα σπίτια και χαλάσματα, υπενθυμίζουν την τουρκική εισβολή του 1974 που διαίρεσε έναν κόσμο στα δυο.
Η τουρκική εισβολή του 1974 -που οι Τούρκοι ονόμασαν ειρηνευτική επέμβαση για την προστασία των Τουρκοκυπρίων- είχε ως αποτέλεσμα τα τουρκικά στρατεύματα να ελέγχουν ολόκληρο το βόρειο τμήμα (το 1/3 ένα τρίτο του νησιού) και την αμοιβαία ανταλλαγή πληθυσμών που επέφερε εθν(οτ)ικό διαχωρισμό των δύο κοινοτήτων: οι Ελληνοκύπριοι εγκαταστάθηκαν στα νότια και οι Τουρκοκύπριοι μετοίκησαν στις κατεχόμενες βόρειες περιοχές του νησιού, ενώ 120.000 έποικοι από την Τουρκία έφτασαν επίσης στα βόρεια για μόνιμη εγκατάσταση. Συνολικά πάνω από 160.000 άνθρωποι εκτοπίστηκαν από τα σπίτια τους (το 1/3 ένα τρίτο του τότε πληθυσμού), δημεύτηκαν περιουσίες και χωράφια, καταστράφηκαν σπίτια, ενώ ξεχωριστό κεφάλαιο αποτελούν οι ελάχιστοι εναπομείναντες Ελληνοκύπριοι που ζουν εγκλωβισμένοι μέχρι σήμερα στα κατεχόμενα χωριά του βορρά, Ριζοκάρπασο και Αγία Τριάδα.
Το 1983 η Τουρκία ανακήρυξε παράνομα τα κατεχόμενα εδάφη σε κράτος, με την ονομασία «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου». Το λεγόμενο “ψευδοκράτος’’ δεν έχει αναγνωριστεί μέχρι σήμερα από κανένα κράτος, ούτε από τον ΟΗΕ (ο οποίος και έχει καταδικάσει ως αυθαίρετες και νομικά άκυρες τις τουρκοκυπριακές ενέργειες με Ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας), εκτός από την Τουρκία.
Ανάμεσα στην τουρκόφωνη κατεχόμενη περιοχή και την ελληνόφωνη ελεύθερη περιοχή, υπάρχει η ζώνη κατάπαυσης του πυρός, η ουδέτερη ζώνη, νεκρή ζώνη ή αλλιώς και «πράσινη γραμμή», που ελέγχεται διοικητικά από τις δυνάμεις του ΟΗΕ που είναι εγκατεστημένες στο νησί από το 1964. Η «πράσινη γραμμή», που φτάνει σήμερα τα 300 περίπου χλμ, αρχικά δημιουργήθηκε το 1963 μετά από συμφωνία Ελλήνων, Τούρκων και Άγγλων, όταν ξέσπασαν οι πρώτες σοβαρές διακοινοτικές ταραχές με εκατέρωθεν νεκρούς την ημέρα των Χριστουγέννων της ίδιας χρονιάς. Σκοπός της ήταν να αποτρέψει κλιμάκωση της έντασης μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων και ονομάστηκε έτσι επειδή ο βρετανός στρατηγός Πίτερ Γιανγκ, διοικητής των βρετανικών δυνάμεων στην Κύπρο, την χάραξε με πράσινο μολύβι στον χάρτη. Σήμερα υπεύθυνοι για τη φύλαξη και τη διατήρηση της ειρήνης στην Πράσινη Γραμμή είναι οι κυανόκρανοι του ΟΗΕ.
ΛΕΥΚΩΣΙΑ
Η Λευκωσία είναι η μόνη διχοτομημένη πρωτεύουσα στον κόσμο που, για να την επισκεφτείς εξ ολοκλήρου, χρειάζεται να περάσεις από σύνορα και σημεία ελέγχου επιδεικνύοντας το διαβατήριο ή την ταυτότητά σου. Τα σύνορα αυτά, αποτελούν την τεχνητή διαχωριστική γραμμή που χωρίζει σήμερα το νησί σε βόρεια και νότια Κύπρο (το κατεχόμενο και το ελεύθερο κομμάτι αντίστοιχα).
Κομμένη στα δυο και λαβωμένη από την πολύπαθη ιστορία του νησιού, η Λευκωσία είναι ένα αστικό κέντρο μ’ ένα κοινό ιστορικό παρελθόν και πολλά ετερόκλιτα στοιχεία που ρίζωσαν από την προαιώνια συνύπαρξη Ανατολής και Δύσης. Ακόμα «πληγωμένη» από τα αγκαθωτά συρματοπλέγματα των οδοφραγμάτων, τους στρατιώτες της νεκρής ζώνης του ΟΗΕ και τις ερυθρόλευκες σημαίες του ψευδοκράτους των Τούρκων στο βόρειο κομμάτι της, προσδοκά τη δική της λύτρωση με τη λύση του κυπριακού ζητήματος και την εκ νέου ενοποίησή της.
Το Μουσείο Παρατηρητήριο Λήδρα (ο γνωστός πύργος Σιακόλα στην καρδιά της Λευκωσίας), εκτός από την ασύλληπτη πανοραμική θέα 360 μοιρών της πρωτεύουσας από τον 11ο όροφο, παρέχει μια συνολικότερη εικόνα για τα γεγονότα του 1974 και της τουρκικής εισβολής μέσα από ενημερωτικές προβολές και ηχητικά ντοκουμέντα.Λίγα μέτρα πιο πέρα, το οδόφραγμα της Λήδρας, στο τέρμα του δρόμου που φτάνει στην Πράσινη Γραμμή, είναι το checkpoint που για να περάσεις στην «αντίπερα όχθη», στο κατεχόμενο κομμάτι της πόλης με τους μιναρέδες που λογχίζουν τον ουρανό, χρειάζεται να επιδείξεις ταυτότητα ή διαβατήριο.
Για μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα, τέλος, πρέπει να περάσεις και από τη λεωφόρο Μάρκου Δράκου και να δεις το μυθικό ξενοδοχείο του Ledra Palace, σήμα κατατεθέν της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής της πρωτεύουσας κατά τα χρόνια της ανεξαρτησίας και νυν έδρα των δυνάμεων του Ο.Η.Ε. Σήμερα, στη Λεωφόρο Μάρκου Δράκου με την Πράσινη Γραμμή, θα δεις τις δυο πλευρές του ίδιου νομίσματος. Από τη μια, η ελεύθερη πλευρά και από την άλλη, το κατεχόμενο από τους Τούρκους κομμάτι. Ανάμεσά τους το Home For Cooperation (Σπίτι της Συνεργασίας), τόπος συνάντησης των νέων και από τις 2 πλευρές που πίνουν καφέ, δουλεύουν και κάνουν μαθήματα ελληνικών και τουρκικών εκμηδενίζοντας τις διαφορές τους.
Στον υπό τουρκική κατοχή τομέα με τους χαμηλότερους δείκτες ανάπτυξης, ο χαρακτήρας της τουρκοκυπριακής περιοχής παραπέμπει άμεσα στην Ανατολή και στον συντηρητισμό που αυτή πρεσβεύει.
ΔΕΡΥΝΕΙΑ
Η Δερύνεια βρίσκεται στα ανατολικά παράλια της Κύπρου κι είναι από τις πιο ιστορικές πόλεις του νησιού, με το 75% της περιοχής της (όλη σχεδόν η καλλιεργήσιμη γη και η παραλιακή ζώνη) να ανήκει στις κατεχόμενες από τους Τούρκους περιοχές από το 1974. Κοντά στην πόλη και συγκεκριμένα στη Λεωφόρο Αμμοχώστου, τον κεντρικό δρόμο που συνέδεε μέχρι το 1974 τα κοκκινοχώρια με την Αμμόχωστο, βρίσκεται το οδόφραγμα της Δερύνειας, το τελευταίο ουσιαστικά κομμάτι ελληνοκυπριακής γης πριν το συρματόπλεγμα που χωρίζει την ελεύθερη με την κατεχόμενη ζώνη στο νησί. Εκεί βρίσκεται το παρατηρητήριο όπου ο επισκέπτης ανεβαίνοντας τα σκαλιά στο σημείο θέας (view point), μπορεί να δει την κατεχόμενη πόλη-φάντασμα Αμμόχωστο με τα πολλά τεράστια εγκαταλελειμμένα κτίρια που βρίσκεται στα 5 χιλιόμετρα. Στο οδόφραγμα λαμβάνουν χώρα κατά καιρούς αντικατοχικές εκδηλώσεις και διαμαρτυρίες, στις οποίες το 1996 έχασαν τη ζωή τους ο Τάσος Ισαάκ και ο Σολωμός Σολωμού. Εκτός από το περίφημο οδόφραγμα, η Δερύνεια διαθέτει και το Πολιτιστικό Κέντρο Κατεχόμενης Αμμοχώστου που φιλοξενεί τις αντικατοχικές εκδηλώσεις του Δήμου Αμμοχώστου και άλλων φορέων. Και εδώ υπάρχει παρατηρητήριο στην οροφή του κτιρίου, όπου ο επισκέπτης μπορεί να δανειστεί κιάλια και να αντικρίσει την κατεχόμενη περιοχή και την πόλη της Αμμοχώστου με τα ερειπωμένα κτίσματα και στη μέση τα Ελληνοκυπριακά και Τουρκοκυπριακά φυλάκια.
Η μοναδική στην Ευρώπη πόλη-φάντασμα της Αμμοχώστου (Φαμαγκούστα) απλώνεται ανάμεσα στην ελεύθερη Κύπρο και το ψευδοκράτος. Αν και ήταν το μεγαλύτερο λιμάνι της Κύπρου μέχρι το 1974 και ο πιο ανεπτυγμένος τουριστικά προορισμός του νησιού, σήμερα είναι περιφραγμένη με κάγκελα, περικυκλωμένη από ελεύθερους σκοπευτές, ακατοίκητη και απροσπέλαστη ακόμη και για τον ΟΗΕ! Σε επανειλημμένα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών η διεθνής κοινότητα αξίωσε την επιστροφή της Αμμοχώστου στους νόμιμους κατοίκους της, αλλά η Τουρκία την απέτρεψε. Μπορεί μέχρι και σήμερα ν’ αποτελεί αντικείμενο διαπραγματεύσεων ανάμεσα στις δυο πλευρές, αλλά οι θύμησες δεν ξεθωριάζουν κι οι άνθρωποι της περιμένουν με αγωνία την ημέρα της επιστροφής.
Δεν είναι μόνο η Αμμόχωστος, η πάλαι ποτέ βασίλισσα του τουρισμού που μετατράπηκε σε πόλη-φάντασμα, αλλά και οι μικρές κοινότητες, διάσπαρτες από άκρη σε άκρη του νησιού, που στιγματίστηκαν από τα γεγονότα της εποχής. Τα εγκαταλελειμμένα χωριά της Κύπρου συναντώνται σε όλα τα μήκη και πλάτη του νησιού. Ιστορικοί και πανάρχαιοι οικισμοί που κάποτε έσφυζαν από ζωή, δεν έμειναν ανεπηρέαστοι από την εισβολή των Τούρκων που χώρισε στα δυο το πολύπαθο νησί της Αφροδίτης και πλέον στέκουν έρημοι στη φθορά του χρόνου.
Στο Famagusta viewpoint, καφέ-παρατηρητήριο της περιοχής της Δερύνειας, ο επισκέπτης γίνεται μάρτυρας της εισβολής του Αττίλα το 1974, που αποτέλεσμα είχε ένα από τα πολυτελέστερα και μεγαλύτερα τουριστικά θέρετρα ολόκληρης της Μεσογείου να «θαφτεί» κάτω από την άμμο. Σήμερα, η Αμμόχωστος είναι η μοναδική στην Ευρώπη πόλη-φάντασμα.
Άποψη της Αμμοχώστου από τις παραλίες στο ελεύθερο κομμάτι της Κύπρου.
Σε συνδυασμό με το μεγάλο σεισμό που έπληξε την Πάφο το 1953, προκαλώντας σχεδόν ολοκληρωτικές καταστροφές σε κάποια χωριά ή την αστυφιλία που ώθησε τους νέους στα μεγάλα αστικά κέντρα, αρκετοί οικισμοί ερημώθηκαν. Πολλά από τα ερειπωμένα χωριά είναι ως επί το πλείστον τα αμιγώς πρώην τουρκοκυπριακά, καθώς οι διακοινοτικές ταραχές του 1963-64 ανάγκασαν τους ντόπιους, Χριστιανούς και Μουσουλμάνους, να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Οι εναπομείναντες Τουρκοκύπριοι κάτοικοι τα εγκατέλειψαν οριστικά, μετά τη συμφωνία του 1975 για ανταλλαγή πληθυσμών των Ντενκτάς- Κληρίδη, ως αποτέλεσμα της εισβολής που προηγήθηκε. Έτσι, οι κάτοικοι αφήνοντας τα σπίτια τους, μετοίκησαν στις κατεχόμενες από τους Τούρκους περιοχές της βόρειας Κύπρου και οι Ελληνοκύπριοι έγιναν πρόσφυγες που μετοίκησαν στο ελεύθερο κομμάτι του νησιού.
Στα εγκαταλελειμμένα χωριά της Κύπρου, ο επισκέπτης συναντά μισογκρεμισμένα οικοδομήματα, χαλάσματα και ερειπωμένα τζαμιά να θυμίζουν την ύπαρξη Τουρκοκυπρίων στην περιοχή. Πάντως, θεωρούνται ιδανικές τοποθεσίες για τους λάτρεις της φωτογραφίας που συναντούν μια θλιβερή, αλλά συνάμα εντυπωσιακή εικόνα εγκατάλειψης. Κάποια από τα εγκαταλελειμμένα χωριά της Κύπρου, αν και δεν μετρούν μόνιμους κατοίκους, διαθέτουν μερικά σπίτια που έχουν ενοικιαστεί από Ελληνοκύπριους, χρησιμοποιώντας τα ως εξοχικές κατοικίες.
Η Πύλα είναι η μοναδική κοινότητα όπου μετά την τουρκική εισβολή του 1974, οι αρχικοί κάτοικοι, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, συνεχίζουν να συνυπάρχουν μέχρι και σήμερα, υπό την επίβλεψη των δυνάμεων του ΟΗΕ.
Η Πύλα αποτελεί μια μεγάλη εξαίρεση. Ένα μικτό χωριό πάνω στην αποστρατικοποιημένη ζώνη (πράσινη γραμμή) μεταξύ των κατεχόμενων και των ελεύθερων περιοχών της Κύπρου που ελέγχεται από τα Ηνωμένα Έθνη, η Πύλα είναι η μοναδική κοινότητα όπου μετά την τουρκική εισβολή του 1974, οι αρχικοί κάτοικοι, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, συνεχίζουν να συνυπάρχουν μέχρι και σήμερα. Μαζί με τα χωριά Αθηένου, Τρούλλοι και Δένεια, αποτελούν τα 4 χωριά που διοικούνται από την Κυπριακή Δημοκρατία και υπάγονται σε αυτήν, αλλά ταυτόχρονα και με τη βοήθεια των Ηνωμένων Εθνών όταν παραστεί ανάγκη.
Οι συνομιλίες για λύση του Κυπριακού ζητήματος συνεχίζονται μέχρι σήμερα.
